فرش پازیریک

زمانی که سرگی رودنکو باستان‌شناس اهل روسیه، در دره‌ی پازیریک در میان کوه‌های آلتایی در مرز مغولستان مشغول اکتشاف بود، با بررسی گور یک دختر جوان، با فرشی تا شده، کهنه و قدیمی و البته کاملا منجمد روبرو شد که بر روی یک نمد و در کنار اشیائی دیگر قرار داشت. این اکتشاف در نوع خود، شگفت‌انگیز بود، اما زمانی که فرش یخ‌زده و منجمد از حالت انجماد در آمد و گسترانیده شد، نقشه‌ی آن با سربازان هخامنشی بیش از آنچه می‌نمود، همه را در شگفتی و تعجب فرو برد. فرشی با گره‌های کاملا یک‌دست، با نقشه‌ای کاملا متقارن و بدون نقص و استفاده از رنگ‌های زنده و جلوه‌گر که ۲۵۰۰ سال گذر زمان نیز نتوانسته بود، از زیبایی و جلوه‌ی آن چیزی کم کند. اگر با هنر قالی‌بافی آشنایی داشته باشید و یا دست‌کم به فرش از دیدگاه هنری بنگرید، حتما نام فرش پازیریک این شاهکار هنر ایرانی را شنیده‌اید و احتمالا تصویر آن را دیده‌اید. در ادامه همراه وب‌سایت زیلوکس باشید تا بیشتر درباره‌ی قالی پازیریک و هنر ایرانیان باستان سخن بگوییم.

محل کشف قالی پازیریک

نام فرش پازیریک ، از محل کشف آن وام گرفته شده است. دره‌ی پازیرک در شمال کوه‌های آلتایی در ۸۰ کیلومتری مرز مغولستان در منطقه جنوب سیبری مرکزی واقع شده است و همانطور که اشاره شد، این فرش در گوری یخ‌زده کشف شد. انجماد و برودت هوای زیر صفر، مانع از تخریب بافت و الیاف قالی پازیریک که از جنس پشم می‌باشد، شده و آن را به عنوان میراثی ارزشمند برای نسل ما به یادگار گذاشته است.

آیا پازیریک فرشی ایرانی است؟

به طور حتم راجع به واقعه‌ای که دستکم در ۲۵۰۰ سال پیش رخ داده است، نمی‌توان با قطعیت اظهار نظر کرد، خصوصا آنکه پازیریک در مرز کشور مغولستان کشف شده است. اما آنچه به یقین قابل اثبات است، وجود طرح‌های هخامنشی بافته شده بر روی فرش پازیریک است!

نقشه‌ی فرش مدرن ۱۰۰۰ شانه، برگرفته از رسم و سنت و فرهنگ منطقه‌ی جغرافیایی است که بافنده در آنجا زندگی می‌کرده است، بنابراین خیلی سخت می‌توان پذیرفت که مردمانی در مغولستان به سبک مردمان هخامنشی و ایرانی، قالی‌بافی می‌کردند. بر روی فرش پازیریک ، ۲۸ سرباز هخامنشی سوار بر اسب وجود دارند که هر کدام از آن‌ها، چهره‌ای کاملا  آریایی و کلاهی ایرانی دارند و حتی با وجود گذر زمانی نزدیک به ۲۵۰۰ سال، به دلیل ریزنقش بودن فرش، این موضوع کاملا مشهود است. سوارانی که در صف‌های منظم در فرش پازیریک دیده می‌شوند، ناخودآگاه شما را یاد سنگ‌برجسته‌های تخت‌جمشید می‌اندازند که در صف و فاصله‌ای معین از یکدیگر در حال عبور کردن هستند. نکته‌ی قابل تامل این است که هم در نقوش حک شده در تخت جمشید و هم در نقوش بر جامانده بر روی پازیریک، سوارکاران، دست راست خود را بر گردن اسب گذاشته‌اند و دم اسب‌ها به شکل خاصی تزئین و گره زده شده است، همچنین بر روی اسب‌ها به جای زین، قالی پهن شده است!

حیوانات اساطیری که سری چون عقاب و بدن شیر دارند برگرفته از افسانه‌های باستانی و اساطیری ایرانی هستند، به وضوح در پازیریک به چشم می‌خورند که این نمادها نیز مهر تاییدی بر اصالت و ایرانی بودن قالی پازیریک است. علاوه بر این‌ها، در پازیریک گوزن‌هایی بافته شده است که سابقا در طبیعت ایران وجود داشته‌اند، این گوزن‌ها از تیره‌ی گوزن زرد خال‌دار شاخ پهن می‌باشند که نژادی ایرانی دارند و بومی کشور ایران می‌باشند.

رنگ غالب فرش پازیریک قرمز است و این رنگ، از رنگ‌های مورد استفاده هخامنشیان بوده است و هنوز هم در قالی‌های مناطق لرستان ازین رنگ به صورت غالب استفاده می‌شود.

وجود گل‌ها و نقش‌های چهارپر که هنوز هم در قالی‌های ایرانی خصوصا قالی‌های سبک لرستان دیده می‌شود، دلیل دیگری است که نشان می‌دهد قالی پازیریک نقشه‌ای کاملا ایرانی دارد. این نقوش چهار پر کاملا با اشیاءی که از قر‌ن‌های گذشته در حوالی لرستان کشف شده است مطابقت دارد و شبیه به هم است.

بدون شک، هر کسی که قالی پازیریک را می‌بیند به یاد تخت‌ جمشید می‌افتد و شواهد بسیاری اثبات می‌کند که نقشه‌ی پازیریک کاملا ایرانی و آریایی است، اما به دلیل آنکه این فرش در محل زندگی اقوام سکایی‌ها کشف شده است و در آن زمان، حمل و نقل چندان کار ساده‌ای نبوده است، نمی‌توان با قطعیت بافندگان آن را ایرانی دانست. به نظر می‌رسد محل بافت فرش پازیریک ، ارمنستان کنونی و یا شمال ایران باشد که در زمان هخامنشیان، بخشی از امپراطوری ایران بوده است.

با وجود همه‌ی این دلایل و شواهد باز هم با قطعیت نمی‌توان ایرانی بودن پازیرک را تایید کرد، اما به احتمال قوی باید گفت، این فرش یا توسط یک ایرانی یا توسط فردی که اجدادش ایرانی بوده است، بافته شده است و یا با وجود همه‌ی این دلایل، اگر قالی پازیریک توسط یک قوم غیر ایرانی بافته شده باشد، به طور حتم از روی یک فرش ایرانی بافته شده است.

قالی پازیریک قدیمی‌ترین فرش جهان از نظر اندازه و مقیاس

پازیریک فرشی از جنس پشم است و ۳۶۰۰ گره‌ی متقارن دارد و ابعاد آن یک متر و ۹۸ سانتی‌متر، در یک متر و ۸۹ سانتی‌متر است که می‌توان گفت تقریبا به شکل مربع بافته شده است.

فرش پازیریک یکی از زیباترین فرش‌هایی است که از جنس پشم بافته شده و رنگ‌های بکار رفته در آن، ملاحت و وقار جالب‌توجهی دارند. این فرش از چند حاشیه تشکیل شده است که هر کدام از خارج به داخل عبارتند از حیوانات اساطیری، سوارکاران، گل‌های چهارپر ، گوزن‌های در حال چرا، حیوانات اساطیری و گل‌های هشت‌پر نیلوفری که درون خشت‌هایی در متن فرش قرار دارند.

از آنجا که سکایی‌ها اقوامی دامدار بوده‌اند، احتمالا اگر پازیریک را خودشان بافته باشند، نخ آن‌ را از پشم دام‌های خودشان به دست آورده‌اند. بررسی‌هایی که بر روی قالی پازیریک به عمل آمده نشان می‌دهد، این فرش قدمتی نزدیک به ۲۵ قرن دارد یعنی در بازه‌ی زمانی ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بافته شده است.

امروزه میتوان طرح های مشابه فرش پازیریک را در فرش های کلاسیک و هم فرش های دستبافت و یا گبه ها و گلیم هایی که در کشور وجود دارند دید که این موضوع نمایانگر اصالت و تاریخی بودن طرح های فرش های ایرانی میباشد.

محل نگهداری فرش پازیریک

پازیریک در موزه آرمیتاژ در شهر سن‌پترزبورگ در کشور روسیه نگه‌داری می‌شود. موزه‌ی آرمیتاژ یکی از بزرگترین و مهم‌ترین موزه‌ها و کلکسیون‌های تاریخی در جهان است که که بیش از ۳۳ میلیون اثر ارزشمند هنری و تاریخی را به نمایش می‌گذارد.

سخن پایانی :

فرش پازیریک، قدیمی‌ترین فرش گره‌دار کشف‌ شده در جهان است و نقشه و بافت آن کاملا پیداست و به جز قسمتی از گوشه‌ی آن که در اثر گذر زمان از بین رفته، بقیه‌ی آن دست‌نخورده و کاملا سالم باقی مانده است که این موهبت را، مدیون لایه‌ی یخی است که ازین فرش نفیس، در طول ۲۵۰۰ سال محافظت کرده است.  فرش پازیریک ، هر ساله تعداد زیادی از گردشگران و بازدیدکنندگان و البته محققان را به سمت خود می‌کشاند تا ازین هنر اصیلی ایرانی بازدید نمایند. این فرش، تاکنونه نماد الهام بسیاری از فرش‌های نفیس در جهان بوده است و نمونه‌های بسیار عالی از آن بافته شده است که یک نمونه‌ی آن در موزه‌ی فرش ایران نگهداری می‌شود و شما می‌توانید از آن بازدید کنید.

این محتوا توسط وب‌سایت زیلوکس جامع ترین کلکسیون و فروشگاه اینترنتی فرش در ایران نگاشته شده است. ازین که مخاطب این مقاله‌ بوده‌اید از شما سپاسگزاریم. با خرید فرش ماشینی همراه با شرایط اقساط خریدی با کیفیت داشته باشید.