تفاوت فرش ایرانی و خارجی
نام فرش ایرانی به گوش بسیاری از مردم در سراسر جهان خورده است، حتی کسانی که تخصصی در حوزه فرش و هنرهای دستی ندارند و به آن علاقمند نیستند هم به احتمال زیاد نام این آثار با ارزش را شنیده‌اند. در طول تاریخ هیچ فرش دستبافت ایرانی نبوده که ارزش کمی داشته باشد که البته این موضوع بی دلیل نیست. فرشهای ایرانی ویژگی‌هایی دارند که آنها را از دیگر فرشهای تولیدی در دیگر کشورهای جهان متمایز و متفاوت می‌سازد. به همین علت هم در فرهنگ لغت انگلیسی واژه‌ی Persia به معنای فارس با واژه‌ی Rug به معنای فرش یکسان نظر گرفته می‌شود. در این مقاله از تفاوت فرش ایرانی و خارجی بیشتر خواهیم فهمید.
چیزی که از آن به نام فرش ایرانی یاد می‌شود در واقع فرش بافته شده سنتی برای استفاده به عنوان کفپوش و دکوراسیون با طبیعت و طرح‌های زیبا است، فرش ایرانی به دلیل سبک متمایز خود در سراسر جهان شناخته شده است و طرفداران زیادی را به خود جلب کرده است.
موادی که برای فرایند رنگرزی تار و پود و نخ در فرش ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرند به طور معمول رنگ‌های طبیعی هستند. نخ‌های مورد استفاده در بافت فرش را به دو صورت رنگ می‌کنند: یا از رنگ‌های طبیعی که در طبیعت موجود است کمک می‌گیرند و یا خود نخ‌هایی که از جنس پشم و ابریشم هستند دارای رنگ هستند. در نهایت این نخ‌ها همان طور که از فرش ایرانی انتظار می‌رود با تکنیک خاصی در بافت فرش مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از گذشته تا به امروز کارخانه‌های فعال در شهرهای ایران مانند تبریز، کاشان، اصفهان و … این صنعت مهم را زنده نگه داشتند. طرح‌های فرش ایرانی نشان دهنده سبک باستانی و سنت عشایری کشور است، آن اشکال و عناصر با کیفیت، دقیق و دوست داشتنی به معنای واقعی کلمه تأثیرگذار هستند.
فرشهای شرقی
همان طور که می‌دانیم نام‌گذاری فرشهای دستبافت به نحوی انجام می‌شود که در هر منطقه‌ای که بافته شدند نام آن منطقه را بر روی آنها قرار می‌دهند. بعد از ایران، کشورهای پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، هند، چین و قفقاز نیز از تولیدکنندگان بزرگ فرش در دنیا به شمار می‌روند. مثال‌های دیگه ترکیه، مراکش و مصر هستند که محصولات تولیدی در هر کدام از این‌ها ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند.
در ادامه به معرفی مختصری از هر یک از این فرش‌ها می‌پردازیم و سپس تفاوت هر یک را با نمونه‌های مشابه در فرشهای ایرانی ذکر می‌کنیم:
۱- فرش پاکستان
با نگاه کردن به فرشهای پاکستانی متوجه می‌شوید که این فرش‌ها به طور معمول درخشندگی خاصی دارند زیرا پشم مورد استفاده در آنها از استرالیا می‌آید. دولت پاکستان از تولید فرش حمایت می‌کند و به واردات نخ با کیفیت بالا کمک می‌کند. شهرهای بزرگ تولید فرش پاکستان لاهور و کراچی هستند.
فرشهای پاکستانی فرشهای خوبی هستند اما در لیست بهترین‌ها قرار نمی‌گیرند، اگر همه چیز را فاکتور بگیریم شاید تنها نکته‌ی مثبتی که در مقایسه با فرشهای ایرانی می‌توانیم به آن اشاره کنیم این باشد که ارزان‌تر از فرشهای تولیدی ایرانی هستند، ما این فرش‌ها را به نام بخارا می‌شناسیم.
الگوهای فرشهای پاکستانی غالباً از فرشهای ترکمنی (فرش های موری) یا از طرح‌های قدیمی زیگلر Ziegler-Design (از ایران) الهام گرفته شده است. فرشهای پاکستانی به طور عمده دارای رنگ قرمز یا قرمز تیره هستند که به احتمال زیاد در دکوراسیون داخلی خانه رنگ و روح جذابی داشته باشند.
۲- فرش افغانستان
افغانستان زیبا، کشوری که در چند سال اخیر قربانی جنگ نابرابر شده، سابقه‌ی طولانی در بافت فرش دارد. فرشهای افغان انواع مختلفی دارند، از جمله: فرش خال محمدی یا افغان آقچه که از محبوبیت خاصی برخوردارند و به طور معمول تولیدات فرش در این کشور بیشتر در نواحی شمالی انجام می‌شود.
با این حال، مهاجران افغان کارخانه‌هایی را در کشور پاکستان برای انجان تولیدات خود راه‌اندازی کردند. از گذشته تا به امروز و با توجه به آن چیزی که در سنت مردم افغانستان وجود دارد، فرشهای بافته شده در این کشور با طیف رنگی قرمز زیبایی خود را به رخ می‌کشدک نکته‌ی جالب این که در فرشهای افغان رنگ‌های تیره بیشتر از رنگ‌های روشن دیده می‌شود، در واقع اگر در فرشی یک رنگ غالب وجود داشته باشد به طور حتم رنگی تیره است.
الگوها و طراح‌هایی که در فرشهای Göl دیده می‌شود الگوی ردیفی هشت ضلعی و البته ستاره‌هایی با هشت ضلع است که بر روی زمینه‌ی قرمز تیره قرار داده می‌شود. اما چیزی که در طراحی فرشهای افغان از آن چشم پوشی نمی‌شود، وجود الگوهای گل‌دار سبک به رنگ‌های آبی و بژ است که باید تقریباً در همه‌ی فرشهای قرار گرفته در این سبک وجود داشته باشد.
در بررسی تفاوت فرش ایرانی و خارجی می‌توان گفت فرشهای افغان نیز درست مانند فرشهای ایرانی در اندازه‌های متفاوتی بافته و تولید می‌شوند.
۳- فرش ترکمنستان
آیا تا به حال عبارت فرش ترکمن را شنیده‌اید؟ فرشهای ترکمن در واقع به صورت کامل متعلق به جایی که اسمش را دارند نیستند. فرشهای ازبکستان، ترکمنستان و افغانستان به دلیل شباهت‌های زیاد همه به نام فرش ترکمن شناخته می‌شوند. فرش‌هایی که توسط مردم ترکمن بافته می‌شوند با نام‌های بشیر، تکّه و یموت شناخته می‌شوند که از قبایلی که در آن بافته شده‌اند گرفته شده است.
اما باید بین فرشهای سنتی ترکمن و تولیدات انبوه صنعتی که بر اساس طرح ترکمن در هند و پاکستان تولید می‌شوند، تمایز قائل شد. طرح‌های فرشهای ترکمن مانند همه فرشهای عشایری، دارای نقوش ساده و معمولی و البته با طراحی درشت‌تر هستند که در رنگ غالب قرمز قرار داده شده‌اند. هستند و با طراحی درشت تر رنگ غالب قرمز است.
۴- فرش هند
هند چندین قرن است که فرشهای مخصوص به خود را تولید می‌کند. اما اولین قالی هندی را قالیبافان ایرانی که به هند برده شده بودند بافتند. امروزه تعداد زیادی فرش دستباف در هند وجود دارد که از نظر کیفیت به طور قطع پایین‌تر از فرشهای بافته شده در ایران است، اما مقرون به صرفه‌تر است و نوعی فرش اقتصادی به شمار می‌رود.
برخی از طرح‌های چینی را نیز می‌توان در بافت فرشهای هندی یافت. مثالی دیگر گبه هندی است که بر اساس طرح گبه فرشهای معروف ایران طراحی شده است. حتی اگر تولید فرش در هند در این مدت پیشرفت و خروجی غافلگیر کننده‌ای نداشته باشد، باز هم آگرا یا آمریتسار به عنوان مکان‌های شناخته شده‌ای برای بافت و تولید فرش در شمال هند همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
قطعاً در فرشهای هندی تعداد گره‌ها به اندازه‌ی تعداد آن در فرشهای ایرانی نیست و مانند فرشهای ایرانی بر روی دار بافته نمی‌شوند. در فرش ایرانی در هر اینچ ۱۶۰ گره می‌توان مشاهده کرد که کیفیت محصول را تضمین می‌کند و در نهایت بافتی اندک نامتقارن می‌بینیم که به آن گره سنه می‌گویند.
نکته‌ای که شاید ذکر کردن آن خوشایند نباشد این است که اغلب الگوهایی که منشأ ایرانی و اصیل دارند کپی می‌شوند و این مسئله می‌تواند باعث سوء استفاده شود که با توجه به ارزش و اهمیت فرش ایرانی و پیوند عمیق آن با فرهنگ، تمدن و سنت قبایل مختلف مردم ایران، امری نادرست است. به عنوان مثال، فرشهای ترمه هندی، از ابریشم طبیعی با کیفیت بالا بافته می‌شوند اما در عین حال بسیار مقرون به صرفه‌تر از فرشهای ابریشم ایرانی هستند و از محبوبیت روزافزونی برخوردارند، اما به طور قطع می‌دانیم که بسیاری از فرشهای بافته شده در قبایل و کارخانجات ایران مانند امضای صنعت فرش بافتی آن هستند که این یعنی بسیار با کیفیت و متمایز.
۵- فرش چینی
آن طور که در تاریخ آورده شده اولین فرشهای دربار امپراتوری در چین ساخته شد که قدمت آن به حدود ۲۰۰۰ هزار سال پیش بر می‌گردد که زمانی قابل تأمل است اما با این حال رکورد دار این بخش فرش پازیریک ایران با قدمت ۲۵۰۰ سال است. فرشهای عتیقه با نقاشی‌های چینی یا ابریشم بافی به آن ارزشی که دارند می‌رسند. در طرح‌های بافته شده در فرشهای چینی تأثیرات تائوئیستی و بودایی را نیز می‌توان مشاهده کرد، به عنوان مثال وقتی اژدها به طرز وحشتناکی از فرش بیرون می‌آید. اما امروزه فرش‌هایی با بافت‌های مدرن تولید می‌شوند که طرح‌های ایرانی هم در آنها به کرات دیده می‌شود.
در مورد دوام و ماندگاری فرشهای چینی باید بگوییم که به علت استفاده از پشم ساخته شده به روش صنعتی که با رنگ‌های کرومی رنگرزی شده، می‌توانیم دوامی قابل قبول برای این فرش‌ها متصور شویم. تولیدات اصلی فرش در در کشور چین در شهرهای تیانجین و پکن صورت می‌گیرد.
۶- فرش ترکیه‌ای
فرشهای ترکیه‌ای هم انواعی از فرش‌ها زیبا را وارد بازار می‌کنند و البته که صادرات و واردات فرش هم دارند. مهم‌ترین تفاوتی که فرشهای ترکیه‌ای با فرشهای ایرانی دارند نوع گرهی است که در آنها زده می‌شود. بافندگان ترکیه از گره ترکی برای بافت فرش‌هایشان استفاده می‌کنند، به این ترتیب که هنگام بافت نخ فرش را از پایه‌ی آن رد می‌کنند در صورتی که در فرشهای ایرانی گره‌ها را روی پایه ثابت می‌کنند. می‌پرسید کدام یک بهتر است؟
در تفاوت فرش ایرانی و خارجی به قطع گره زنی در فرش ایرانی بهتر است، زیرا هر چه بیشتر بر روی آن راه بروید، گره‌ها محکم‌تر سر جایشان قرار خواهند گرفت و به همین علت هم فرشهای ایرانی نفیس هستند.
چند نمونه فرش اروپایی
در زمان پادشاهی هنری چهارم اروپایی‌ها بودجه‌ی زیادی را به واردات فرش از کشورهای شرقی اختصاص می‌دادند که این امر اگر چه برای مردم شرق خوشحال‌کننده بود اما خزانه‌ی دولتی کشوری مانند فرانسه را به شدت خالی می‌کرد. به همین علت هم دستور تاسیس کتابخانه و نیز فرشهای اروپایی داده شد و این گونه بود که برای اولین بار عبارت فرش اروپایی مورد استفاده قرار گرفت. اروپایی‌ها اولین طرح‌های منقوش بر فرش‌هایشان را از فرشهای ایرانی ایده می‌گرفتند اما رفته رفته طرح‌ها و الگوهای مخصوص به خودشان را به اجرا درآوردند.
در ادامه به معرفی برخی از فرشهای اروپایی می‌پردازیم و تفاوت آن را با فرشهای ایرانی ذکر می‌کنیم:
۱- فرش اسپانیایی
طبق آن چیزی که در تاریخ نوشته شده فرشهای اسپانیایی نماد فرش اروپایی هستند که البته به این علت که اسپانیا قبل‌تر جزئی از قلمرو اسلام بوده، مردم آن از اعراب فرش بافی را یاد گرفتند و بعدتر نمونه‌های متمایز و مخصوص به خودشان را تولید کردند تا اینکه در قرن پانزدهم اسپانیا به یک رهبر بزرگ در بازاریابی و تبلیغات تولیدات فرش در اروپا تبدیل شد.
فرشهای اسپانیایی در مدالیون یا انواع مختلف، با طرح های هندسی یا گل‌دار تولید می‌شدند. طرح‌های اولیه فرش دارای نقوش گل، برگ و انگور بودند که با نمادهای یهودی- مسیحی، اسلامی یا عبری ترکیب شدند و طرح‌هایی متوازن و متناسب با الگوهای مختلط ایجاد کردند که بسیار محبوب و با ارزش بود. نقوش موجود در فرشهای اولیه اسپانیایی شکل ستاره است، نمادی که می‌توان ریشه یهودی ستاره داوود و مهر سلیمان را در آن یافت. در حالی که فرش ایرانی به عنوان آینه تمام نمای اصالت و فرهنگ ایرانی با تنوعی به اندازه خطّه‌ها و قبایل مختلف ایران، از طراحی اسلامی بهره‌ی بیشتری برده است و طرح‌های یهودی به ندرت مشاهده می‌شود.
۲- فرش مراکشی
اگر بگویند فرشی دارای قدمت طولانی نیست اما به دلیل داشتن الگوهای هندسی و طرح‌های انتزاعی فراوان مشهور است و البته طرح و رنگ مدرنی هم دارد، به طور قطع منظور فرش مراکشی است. این فرش حاصل هنر و استعداد مردم عامی است که هر چه داشته‌اند را نسل به نسل انتقال داده‌اند. بسیاری از طراحان دکوراسیون داخلی خانه از این فرش با عنوان «فرش انتخاب» یاد می‌کنند و از آن استفاده‌ی زیادی می‌کنند.
فرش‌ها و قالیچه‌های مراکشی اغلب با الیاف پلی استر مانند پلی اوژن و پلی پروپیلن بافته می‌شوند و به همین دلیل قیمت خیلی بالایی ندارند. الیاف پلی استر را بیشتر در انواع فرش فانتزی و مدرن مورد استفاده قرار می‌دهند، زیرا این الیاف در کنار قیمت به نسبت پایینی که دارند از کیفیت بالایی برخوردار هستند.
این الیاف مزیت بسیار مهمی نسبت به الیاف اکریلیک دارند، به دلیل اینکه این الیاف هیت ست می‌شوند پزر دهی و آلرژی زایی شان از بین می‌رود به همین جهت هم طراحان دکوراسیون داخلی خانه این فرش را برای اتاق کودک پیشنهاد می‌کنند.
با توجه به تنوع در طراحی و رنگ فرشهای ایرانی و بررسی انواع تفاوت فرش ایرانی و خارجی ، خریداران در نهایت با توجه به سبک زندگی و دکوراسیون، متراژ و نورگیر بودن و یا نبودن خانه، مدرن یا سنتی بودن طراحی داخلی دکوراسیون خانه و عوامل دیگر باید فرش مناسب را انتخاب کرد.
